Meam Loez Mordehay Deskuvre Una Konspirasyon Kontra El Rey (2)

Por:
- - Visto 206 veces

Saludes a todos los oyentes de la emisyon Muestra lingua, la emisyon en djudeo-espanyol fundada por el profesor Haïm-Vidal Sephiha i prezentada agora por vuestro servidor Edmond Cohen, kon Philippe en la kabina.

Por empesar, vos akodro ke el proksimo atelye de konversasyon de Vidas Largas se tendra el martes ke vyene 20 de marso, a las dos i medya, en el Centre Communautaire. Estos atelyes son avyertos a todos, venid munchos.

Vos akodro tambyen ke las emisyones de Radio J se pueden oir por internet sovre el sityo de Radio J, de toda manera en direkto, i tambyen despues en la redifuzyon de la mediudiya entera.


http://www.radioj.fr/node/55

El djueves pasado, 8 de marso, empesi la meldadura de lo ke eskrivyo en djudeo-espanyol, kon karakteres rashi, el haham Rafael Hiya Pontremoli en 1864, en el kuadro del Meam Loez, sovre el deskuvrimyento por Mordehay de la konspirasyon de Bigtan i Teresh kontra el rey Ahashverosh, kontado en el kapitulo 2 del Livro de Ester, pesukim 21 a 23. Komo lo dishe la semana pasada, no topando sovre internet el orijinal en karakteres rashi, tuve de lavorar sovre la transliterasyon del rashi a los karakteres latinos ke izo el profesor Pascual Pascual Recuero en 1974.

Kuando tuve de kedarme en mi meldadura la semana pasada, vos estava dizyendo lo ke sige:

I syendo ke Mordehay se lyamava Bilshan, ke entendiya los 70 lenguajes, i era de los sanhedrin, ke estan prontos en todos los leshonot (linguas), i estava entrando i salyendo por tener kargo de Ester ke no komyera alguna koza de issur (proibido), i sintyo todo lo ke avlavan Bigtan vaTeresh kon sus konsejos i sus senyas, luego le dyo avizo a Ester.

I ay ken dize ke Mordehay lo supo bahalom (en suenyo), kon ruah akodesh (espiritu santo) i nevua (profesiya) i se lo dyo a saver a Ester.

I agora puedo kontinuar mi meldadura:

I la razon de darselo avizo a Ester es syendo tenemos ovligo de azer orasyon por bondad i el shalom del malhut (reyno) ke estamos en sus tyerras, aun ke son de otras ummot (nasyones); is es ovligo de rogar por sus diyas i azerle bondad i provecho asta ande puede la presona. I esto fue la sevara (desizyon) de Mordehay a deskuvrirlo el luego sin tadrar nada; i mas syendo Mordehay i Ester tambyen se topavan en sakana (peligro).

I ay ken dize ke Ahashverosh estava sirkusido; i syendo ansi, teniya ovligo Mordehay de eskaparlo.

I mas ke no digan el mundo ke, kuando estava el rey kazado kon Wasti no tuvo ningun mal, i kazando kon Ester, se muryo; i aun ke no saviyan ke era djudiya, ma en muryendo Ahashverosh, va tornar Ester a kaza de Mordehay i la veran todos i topan de avlar por los djudyos.

I tanbyen ke diran la djente ke en tyenpo ke eran Bigtan vaTeresh guardyanes del rey, no tuvo el rey danyo, i kuando entro Mordehay, el djudyo, le akontesyo tal dezastre.

Por ditas kavzas denusyo la koza a Ester, i no kijo denusyar a Ahashverosh, syendo ke Mordehay amava a Ester i kijo ke se lo deskuvra Ester a el rey i alyara grasya en sus ojos (topara grasya en sus ojos; esto depende de las ediysones. Kuando lavori sovre edisyones del Meam Loez ande el teksto orijinal en karakteres rashi se topa sovre internet, komo Bereshit por egzemplo, se meldava topar en vez de alyar, ama Recuero lavoro sovre una otra edisyon ande se dize alyar en vez de topar, syerro la paranteza).

I enkomendo Mordehay a Ester ke no lo diga por nombrado de Mordehay, sino en seradamente (falsamente) ke eya lo supo, ke kon esto la amara el rey muncho. I Ester, syendo mirava el provecho de Mordehay, lo disho de nombrado de Mordehay; i por esto no sospecho Ester kisas no toparan berur (preva) en la koza, ke Bigtan vaTeresh kitaran el tosigo del vazo i diran ke Mordehay intento dita falsiya para matarlos. Ma syendo Ester teniya resivido de Mordehay ke todo el ke dize koza de nombrado de su dezidor trae regmisyon al mundo, por esto disho: “Vaday (siguro) ke el Shem Yitbarah tyene kargo a estabilar la verdad”, segun disho Mordehay.

I kuando se desperto el rey del suenyo de las syestas, lyamo a ditos dos sinklavos ke le dyeran agua; i luego le echaron el tosigo en el vazo de oro. I los reyes uzan de komer i bever kon kelim (kupas) ke no reyevan (soportan) sam hamavet (polvo de la muerte), ke luego se ronpen. (Aki tengo de avrir una paranteza. Yo meldi el verbo reyevan komo arreyevan, ama Recuero eskrivyo reivan del infinitivo reivar o reivir, kon el sentido de resivir. Es posivle ke sea un verbo ke no konosko. Ma a mi me parese ke el byervo en karakteres rashi, afillu si no lo meldi, deve eskrivirse kon una yud ke Recuero meldo komo i, i ke asigun mi se deve de meldar komo un ye. Reyevar es un verbo ke konosko kon el sentido de soportar mas ke resivir. En tal kavzo seriya un yerro de Recuero. Esta vez no so siguro de esto, ama si me permito de eskojer la ipoteza de un yerro de Recuero, es ke ya le afito. Por egzemplo, la semana pasada Recuero eskrivyo dif, byervo turko por fondo, kuando el byervo turko no es dif, es dip, lo ke en karakteres rashi se eskrive en los dos kavzos kon un pe. Mi idea es ke Recuero, no konosyendo bastante el turko, meldo dif lo ke es dip. I el haham yerra en la teva. Syerro la paranteza). I por esto, (Bigtan vaTeresh) demudaron (trokaron) a darle kon vazo de oro, ke reyeva el tosigo i no se ronpe. I kuando vido el rey ke era el vazo de oro, disho: – Ya es verdad las palavras de Mordehay. Por esto no kijo tokar el vazo kon su mano. Ke savresh ke ay tosigo ke de tokarlo solo se mueren, i el ke lo aze tyene segulot (remedyos) para ke no le aga danyo. I les disho el rey: – kero ke vertash estas aguas delantre de mi.

Le respondyeron los sarisim (sinklavos): Estas aguas son muy ermozas i buenas, i klaras i freskas, i por esto las metimos en vazo de oro, syendo muy estimadas, i konvyene a echarlas en el oro syendo el oro alegra el korason. I mas ke syendo la agua blanka, tyene gra sya en vazo de oro, ke es amariyo, i syendo unas aguas tan buenas, es pekado de verterlas a la tyerra en bizayon (despresyo).

Respondyo el rey, dizyendo: – syendo tan klaras las aguas, adraba (a la kontra) tomo muncho gusto de ver el chorro kuando korre de estas aguas, i tengo hanaa (plazer) komo beverlas; i kon esto no ay ningun pekado.

I vyendo Bigtan vaTeresh ke no uvo remedyo, se asaventaron (tuvyeron la savidurya) a vazyarlas presto en una vertedura ke no aga chorro ni kanal, para ke no se vea el tosigo kuando sale del vazo, i kon la prestura del vazyar, se esparze el tosigo i no se repara. I kon todo esto, se izo nes ke se topo sin dezazer. I mas toparon en elyos ke teniyan tosigo guadrado, ke no echaron todo en el vazo, i les sovro en elyos.

I ay ken dize ke Bigtan vaTeresh tuvyeron avizo ke ya lo supo el rey de Mordehay, i apresuraron i kitaron el tosigo del vazo, ke syendo era de kulevro, ya desho el sam en las aguas, i aun ke kitan el kulevro, lya se entosigan las aguas. I se izo milagro ke krio el Shem Yitbarah al kulevro adyentro del vazo. I esto fue rejido del Shem Yitbarah a amostrar ke, por muncho ke enkuvren las kozas, ke no se entyende ke se van a deskuvrir, kon todo esto, el Shem Yitbarah lo trae a deskuvertura. Ke ansi pensaron de azer en el “livro de las Membrasyones” a enkuvrir dito inyan (echo) de Mordehay i boltavan las ojas, i ande avriya se meldavan dita koza.

I por amostrar este siman (senyal) a Mordehay, se izo este milagro a konkriarse kulevro i estabilar la verdad, a darle alegriya a Mordehay, ke ansi le akontesera para tomar su buen pago, segun se avizara delantre beezrat hashem (si kyere el Dyo). I por avizo de esto disho: “vayevukash a davar, vayimmatse” (y fue buscada la cosa, y fue fallada – topada).

I mas supyeron ke el uno de elyos estuvo en su guardya demasyado de su tyempo, i el otro falto ocho oras; i entendyeron sus penseryos malos.

I enforkaron a todos los dos en una orka. Mas les dyeron otra pena : ke los finkaron en un madero puntudo i lizo, i metyeron dito madero en la tyerra i los asentaron en punta de dito madero, segun uzan en la Turkiya, ke lo yaman kazik (suplisyo del palo), i denpues los enforkaron. I por esto disho: vayittalu shenehem al ets (y fueron colgados ambos ellos sobre horca); ke despues de enfinkarlos en el madero i muryeron, fueron enforkados.

I savresh ke perkuro muncho Haman por salvarlos de la muerte, i no pudo. I le pezo muncho a Haman la muerte de ditos dos amigos neemanim (fyeles) suyos, por kavza de Mordehay, el djudyo, i se ansyo i kovro muncha enemistad kon Mordehay. I de akea ora metyo en tino a bushkar modos de endjenyos para destruir a los djudyos, ke son puevlo de Mordehay. I Ester mando i lyamo a los eskrivanos, i fue eskrito en “livro de akontesimyentos de los diyas”, ke esta syempre delantre el rey, kual mente se le deve de pagar a Mordehay un pago grande por dita koza.

I ternesh ke demandar: Ke hekreah (menester) uvo de eskrivir la devda en el livro? Mijor era ke le page el luego sin tadrar, syendo un rey komo Ahashverosh, ke tuvo un grande provecho de Mordehay. Ma savresh ke, syendo ya avizimos ke Mordehay le enkomendo a Ester ke no lo dishera de su nombrado, sino en setam (sekreto), i Ester le avlo al rey klaro, dizyendole ke: – Mordehay me enkomendo ke no lo diga de su nombrado, salvo de mi nombrado.

I kuando perkuzaron i se topo ke fue verdad, no kijo el rey pagarle a Mordehay para no traer en falta a Ester, ke lo deskuvriyo de nombrado de Mordehay, i no lo eskucho syendo Mordehay no keriya darse a konoser en el malhut (reyno).

I tanbyen Ester no kijo ke le pagen el luego para ke no supyera Mordehay ke lo denusyo Ester de su nombrado. Por esto, se eskrivyo en el livro ke otra ora se le pagara a Mordehay dita bondad kon algun achake. I Mordehay no supo nada ke Ester lo denusyo de su nombrado, i por avizo de esto dize adelantre: va imatse katuv asher higid Mordehay (y fue fallado escrito que denuncio Mordohay), ke esto fue una metsiya (topada) a Mordehay en akeyas oras de apreto para salvar a Israel.

I por otra razon no le pago el rey a Mordehay el luego, syendo entendyo Ahashverosh ke no meresiya Mordehay ningun pago sovre esto, syendo ke no vino Mordehay mizmo a dizirlo, salvo se lo disho a Ester; ke syendo no saviya ke Ester era paryente de Mordehay, le pezo muncho porke lo denusyo a la reyna i no a el mizmo. I Ester tanbyen parese ke no izo bueno ke lo deskuvra al rey, ke mas mijor era ke lo mandara a Mordehay mizmo ke lo deskuvra al rey, syendo Ester lo amava muncho a Mordehay i keriya su provecho. Ma savresh ke penso Ester: – kisas Bigtan vaTeresh toman avizo de esto i apresuran a kitar el tosigo i verter las aguas; i peskuzando el rey, no topara ningun berur (preva), i estonses entra Mordehay en sakana (peligro) has veshalom. Por esto rijo a denunsyarlo elya mizma de nombrado de Mordehay, kon ditas avlas:

– Oy vino aki Mordehay, el djudyo, i bihlal (en jeneral) de todo lo ke avlo, me avizo ke supo ke Bigtan vaTeresh tyenen entisyon i pensan de entosigarte.

I kon este endjenyo no avra ninguna okasyon, ke en no topando berur (preva), tyene repuesta Ester a dizir ke Mordehay no lo vido kon su ojo, i la reaya (preva) es ke si saviya la koza por syerto, no avlava kon Ester, sino entrava onde el rey i lo denusyava. Ma por tener sospecho en el korason, se atrivyo kon Ester a denusyarlo, savyendo ke no tyene el rey amigo komo la reyna, i elya peskuzara a saver si es verdad la koza i guadrara al rey. I no fue su mekuvan (eskopo) por vengarse de Bigtan vaTeresh, sino por provecho del rey.

(…)

Kuando vino la ora ke se mataron Bigtan vaTeresh i se iva a eskrivir el akontesimyento en el livro, akea ora se asavento (tuvo la savidurya) Ester a trokar la eskritura; ke en lugar de eskrivir de nombrado de Ester, le izo eskrivir de nombrado de Mordehay. I lo izo devitor al rey ke deve de pagar a Mordehay. I esto fue milagro del Shem Yitbarah, ke le metyo en korason del rey a no pagarle a Mordehay en akea ora para remedyarlo en ora de la angustya, sigun se avizara de largo be ezrat hashem.

I syendo sospecho el rey en los eskrivanos, ke son los ijos de Haman, ke eran paryentes i amigos de Bigtan vaTeresh, kisas demudan (trokan) alguna koza de lo ke les disho Ester, syendo todo este konsejo de Bigtan vaTeresh fue kon Haman; i aun ke no lo supo esto el rey, ma ya lo da la sevara (desizyon) de ver ke perkuro tanto por eskaparlos (…); ke syendo ansi, ay ke pensar kisas ditos eskrivanos desharan de pasar la ora i no eskriven nada; i si no avra mesiut (manera) de olvidar la koza, bushkaran de demudar (trokar) las palavras para azer algun danyo a Mordehay. Por esto komando el rey: vayikatev besefer divre hayamim lifne hameleh (y fue eskrito en livro de palavras de los dias delante el rey); ke se asentaron los eskrivanos delantre el rey i eskrivyeron lo ke les diziya Ester; ke estando delantre el rey, no avra haluka (remedyo) de demudar (trokar) nada. I kon todo esto, izyeron los eskrivanos una falsiya de eskrivir Bigtan o Teresh, sigun se avizara delantre, be ezrat hashem.

En vedra, no vamos a saver kualo era la falsiya, porke esta vez ya vino el tyempo de eskapar esta meldadura, i vos digo al djueves ke vyene, si kyere el Dyo!

Deja tu Comentario

A fin de garantizar un intercambio de opiniones respetuoso e interesante, DiarioJudio.com se reserva el derecho a eliminar todos aquellos comentarios que puedan ser considerados difamatorios, vejatorios, insultantes, injuriantes o contrarios a las leyes a estas condiciones. Los comentarios no reflejan la opinión de DiarioJudio.com, sino la de los internautas, y son ellos los únicos responsables de las opiniones vertidas. No se admitirán comentarios con contenido racista, sexista, homófobo, discriminatorio por identidad de género o que insulten a las personas por su nacionalidad, sexo, religión, edad o cualquier tipo de discapacidad física o mental.


El tamaño máximo de subida de archivos: 300 MB. Puedes subir: imagen, audio, vídeo, documento, hoja de cálculo, interactivo, texto, archivo, código, otra. Los enlaces a YouTube, Facebook, Twitter y otros servicios insertados en el texto del comentario se incrustarán automáticamente. Suelta el archivo aquí

Artículos Relacionados: