Como un soldado soviético salvo a 218 familias en Bielorrusia, (En Yiddish)

װײַסרוסלאַנד האָט געליטן אַ סך מער װי אַנדערע אײראָפּעיִשע לענדער פֿון דער דײַטשישער אָקופּאַציע.

די מלחמה איז דאָ געװען באַזונדערס בלוטיק און אַכזריותדיק. די דײַטשן זײַנען ניט געװען בכּוח צו באַקעמפֿן די פּאַרטיזאַנער, װאָס האָבן זיך באַזירט טיף אין װאַלד. די ציװילע באַפֿעלקערונג, דער עיקר אָרעמע פּױערים, האָט געליטן סײַ פֿון די דײַטשן סײַ פֿון די פּאַרטיזאַנער, װאָס האָבן בײַ זײ צוגענומען עסנװאַרג און בגדים.

אָבער אינעם ערגסטן מצבֿ, װי אומעטום, זײַנען געװען ייִדן. אין מזרחדיקן װײַסרוסלאַנד, װאָס איז פֿאַר 1939 געװען סאָװעטיש, האָבן די דײַטשן אומגעבראַכט אַלע ייִדן תּיכּף נאָך דער אָקופּאַציע אינעם האַרבסט פֿון 1941, װײַל אין זײערע אױגן זײַנען ייִדן געװען קאָמוניסטן און סאָװעטישע פּאַטריאָטן. אין די מערבֿ־געגנטן, װאָס זײַנען געװען טײל פֿון פּױלן ביז 1939, װי אױך אין מינסק, האָבן די דײַטשן אַרײַנגעטריבן ייִדן אין געטאָס. אײניקע פֿון די געטאָס האָבן עקזיסטירט ביז 1943.

דװקא דאָ האָט זיך אױסגעשפּילט די דראַמאַטישע און כּמעט אומגלײבלעכע געשיכטע, װאָס איז ערשט לעצטנס באַקאַנט געװאָרן. די מינסקער היסטאָריקערין אינאַ געראַסימװאַ האָט געװידמעט עטלעכע יאָרן דער אַרכיװאַלער פֿאָרשונג פֿון דער פּאַרטיזאַנער אָפּעראַציע, װאָס האָט אַרױסגעפֿירט אין 1942 העכער װי צװײ הונדערט ייִדישע משפּחות פֿונעם אָקופּירטן מערבֿ־װײַסרוסלאַנד אינעם סאָװעטישן לאַנד. דער אָנפֿירער פֿון דער גרופּע איז געװען דער רױט–אַרמײער קאָמיסאַר ניקאָלײַ קיסעלעװ, װאָס האָט געדינט װי אַ קאָמאַנדיר פֿונעם פּאַרטיזאַנישן אָפּטײל. די גרופּע האָט דורכגעמאַכט עטלעכע הונדערט מײַל איבער װעלדער און בלאָטעס, פֿונעם שטעטל דאָלהינאָװ לעבן װילײקע ביז פּסקאָװער געגנט אין רוסלאַנד.

אינאַ געראַסימאָװאַס בוך „דער מאַרש פֿון לעבן‟, וואָס באַשרײַבט װי אַזױ מען האָט געראַטעװען די דאָלהינאָװער ייִדן‟, באַזירט זיך אױף דאָקומענטן פֿון װײַסרוסישע אַרכיװן און זכרונות פֿון די געראַטעװעטע ייִדן. זי רעקאָנסטרויִרט, װי װײַט עס איז מעגלעך, די געשעענישן, און דערקלערט זײערע גורמים. פֿאַר װאָס האָבן די סאָװעטישע פּאַרטיזאַנער זיך אונטערגענומען אַזאַ געפֿערלעכע אָפּעראַציע, און װי אַזױ האָבן זײ זי דורכגעפֿירט? װאָס פֿאַר אַ מענטש איז געװען אָט דער קאָמיסאַר קיסעלעװ? װאָס האָט ער געטאָן פֿאַר און נאָך דער דאָזיקער אָפּעראַציע? דאָס זײַנען די פֿראַגן, װאָס געראַסימאָװאַ באַהאַנדלט אין איר בוך.

די פּאַרטיזאַנער באַװעגונג איז געװען גאַנץ שטאַרק אינעם אָקופּירטן װײַסרוסלאַנד. אַרום זומער 1942 איז זי שױן געװען אונטער דער השגחה פֿונעם מאָסקװער שטאַב, הגם מען איז אַװדאי ניט געװען בכּוח צו האַלטן אַן אױג אױף אַלע פּרטים. ייִדן זײַנען ניט געװען חשובֿ ניט פֿאַר די מאָסקװער קאָמאַנדירן, ניט פֿאַר די סאָװעטישע פּאַרטיזאַנער. לרובֿ האָבן די פּאַרטיזאַנער ניט געהאָלפֿן די ייִדישע פּליטים פֿון די געטאָס און אָפֿטמאָל אַפֿילו באַראַבאַװעט און דערהרגעט זײ.

ייִדן האָבן אָרגאַניזירט זײערע אײגענע פּאַרטיזאַנער גרופּעס און געשאַפֿן עטלעכע לאַגערן טיף אין װאַלד, װוּ עס האָבן געלעבט גאַנצע משפּחות. אין אײניקע פֿאַלן האָבן די דאָזיקע לאַגערן געהאַט גוטע באַציִונגען מיט די סאָװעטישע פּאַרטיזאַנער און באַדינט זײערע טאָג־טעגלעכע נוצן. אָבער די ייִדישע לאַגערן האָבן אױך געשטערט די פּאַרטיזאַנער אין זײער קאַמף. לכתּחילה האָט זיך די סאָװעטישע קאָמאַנדירונג לגמרי ניט געדאגהט װעגן דער ציװילער באַפֿעלקערונג. אָבער אין 1942 האָט זיך די פּאָליטיק געענדערט, און פֿון מאָסקװע איז געקומען אַ באַפֿעל צו פּאַרטיזאַנער, זײ זאָלן באַשיצן די ציװילע תּושבֿים, בתוכם די ייִדן אין געטאָס.

אין זומער 1942 האָט די פֿראָנטליניע צװישן דער רױטער אַרמײ און דעם דײַשטישן װערמאַכט געהאַט אַ לאָך פֿון בערך 30 מײַל לאַנג, װאָס די דײַטשן האָבן ניט קאָנטראָלירט. מען האָט אויסגענוצט דעם דאָזיקן „טױער‟ אַריבערצופֿירן מענטשן און געװער צװישן דער אָקופּירטער און דער סאָװעטישער טעריטאָריע. דער פּאַרטיזאַנער אָפּטײל אינעם װאַלד אַרום דעם שטעטל דאָלהינאָװ האָט באַשלאָסן אױסצונוצן די דאָזיקע מעגלעכקײט און אָפּשיקן די געראַטעװעטע ייִדן אין דער סאָװעטישער טעריטאָריע און אַזױ אַרום פּטור צו װערן פֿונעם דאָזיקן לאַסט. די דאָזיקע אױפֿגאַבע האָט מען געגעבן דעם קאָמיסאַר קיסעלעװ. מער װי אײן חודש איז זײַן גרופּע פֿון עטלעכע הונדערט מענטשן, צװישן זײ — קינדער און עלטערע ייִדן — געגאַנגען צו פֿוס, לרובֿ בײַ נאַכט, איבער געדיכטע װעלדער צו דעם „לאָך‟ אין דער פֿראָנטליניע.

מען האָט צוגעזאָגט קיסעלעװן, אַז פֿאַר זײַן אױפֿטו װעט ער באַלױנט װערן מיטן העכסטן מיליטערישן כּבֿוד, דעם שטערן „העלד פֿונעם סאָװעטן־פֿאַרבאַנד‟. אָבער װען ער האָט זיך, סוף־כּל–סוף, דערקליבן קײן מאָסקװע, האָט ער באַקומען בלױז אַ געלט־פּרעמיע. מן הסתּם, האַלט געראַסימאָװאַ, האָט די סאָװעטישע פֿירערשאַפֿט ניט געהאַלטן זײַן אױפֿטו, דאָס ראַטעװען פֿון ציװילער באַפֿעלקערונג, פֿאַר אַ מיליטערישן העלדנטאַט. ערשט מיט יאָרן שפּעטער האָט קיסעלעװ באַקומען אַ מיליטערישן אָרדען.

נאָך דער מלחמה האָט ער געאַרבעט אין דער סאָװעטישער האַנדל־מיניסטעריע און איז געשטאָרבן אין 1974. ערשט אין די 1990ער, װען די טעמע פֿונעם ייִדישן חורבן איז געװאָרן חשובֿ אינעם אַמאָליקן סאָװעטן־פֿאַרבאַנד, האָט מען זיך דערמאָנט אָן קיסילעװס העלדישן אױפֿטו.

אינאַ געראַסימאָװאַס בוך איז װערטפֿול צוליב דעם פּרטימדיקן אַנאַליז פֿון די פֿאַרפּלאָנטערטע און צומאָל סתּירותדיקע באַציִונגען צװישן דער מיליטערישער קאָמאַנדע אין מאָסקװע, די פּאַרטיזאַנער אין װײַסרוסלאַנד, און די ייִדן, װאָס זײַנען אַנטלאָפֿן פֿון די געטאָס. דאָס איז זײער אַ װיכטיקע און פֿילזײַטיקע פֿאָרשונג, װאָס אַנטפּלעקט די טראַגישע און העלדישע צדדים פֿונעם ייִדישן חורבן אױף דער סאָװעטישער טעריטאָריע.

Read more: http://yiddish.forward.com/articles/201528/a-heroic-deed-in-nazi-occupied-belarus/#ixzz4UpaPaUIm