Arlozorov (2) I Bob Dylan

Por:
- - Visto 409 veces

Saludes a todos los oyentes de la emisyon Muestra lingua, la emisyon en djudeo-espanyol fundada por el profesor Haïm-Vidal Sephiha i prezentada agora por vuestro servidor Edmond Cohen, kon Philippe en la kabina.

Vos akodro ke agora las emisyones de Radio J se pueden oir sovre internet. Si el tekniko lo kyere byen, mi emisyon se puede oir sea en direkto, sea kuando se kyere, eya sola, kale klikar en el sityo de Radio J, sovre Emissions, i irse en pajina 5, aya se topa la miya.http://www.radioj.fr/node/145

Oy mos topamos entre Sukoth, ke empeso alhad pasado a la tadre, i Simhat Tora, ke va ser el martes ke vyene, i ke va eskapar las fyestas de Tishri. Entremyentres vos dezeo a todos, keridos oyentes, moadim lesimha, kijo dizir fyestas para alegrarse.


La semana pasada ande vos avli de Haïm Viktor Arlozorov, por manko de tyempo, no vos eskapi mi emisyon de la semana de antes sovre Shimon Peres, i no vos avli tampoko de Pierre Tchernia, ke veniya de desharmos la vida.

Lo vo azer agora.

Kuando tuve de kedarme, aze dos semanas de esto, vos estava dizyendo ke Peres, afillu si ya teniya 84 anyos kuando empeso komo Prezidente i 91 kuando eskapo, se amostro un ombre mirando delantre i nunka atras.

Me akodro tenerlo visto a la televizyon, kuando era prezidente, avlar a los estudyantes sovre todo lo ke Israel puediya asperar de las nanoteknolojiyas. La nanoteknolojiya no era el solo interes de Peres. Se interesava muncho tambyen, por egzemplo, al meoyo i a las posibilidades de pujar sus kapachedades, puede ser kon makinas.

Por lo tanto, kontinuava, por siguro, a interesarse a la politika. Meldi el otro alhad sovre JForum ke dos gazeteros del Jerusalem Post azen saver agora ke, en 2014, tuvyeron una entrevista kon Shimon Peres, ke veniya de eskapar su Prezidensya del Estado, i le demandaron de kualo era lo mas orguyozo en su lavoro de Prezidente. El respondyo: “Kuando reushi a azer trokar Netanyahu de su idea de ir a bombardar las instalasyones atomikas iranyanas” No solo no kijo dar mas detayes, ma ensima demando de avlar de esto solo despues de su muerte.  Por esto es ke solo agora lo salyeron los gazeteros.

Komo ya lo savesh, Peres se muryo el 28 de septyembre pasado, i fue enterrado el 30 de septyembre en prezensya de unos syen kapos de estado del mundo, inkluyendo los mas grandes, komo fue para Rabin, ke el aviya sido asasinado. Mahmud Abbas el mismo vino a la seremoniya ke fue mirada en la televizyon komo un evenimyento mundyal.  Todos disheron ke el era el ultimo ke kedava de los fundadores istorikos del Estado de Israel.

Ke deskanse en paz.

Ansina se teniya de eskapar mi emisyon de la semana de antes, i agora puedo empesar mi emisyon de oy.

Por empesar vos tengo de dizir dos byervos ke ya keriya dizirvos la semana pasada sovre Pierre Tchnernia, ombre de televizion ke mos desho la vida el 8 de oktovre, uno de los ultimos, i mismo, puede ser, el ultimo  de los empesijos de la televizyon en Fransya despues de la gerra.

La haliz alkunya de Pierre Tchernia era Tcherniakowski, komo este jeneral djudyo de la Armada Kolorada ke komandava la frente norte de la gerra kontra los almanes, ke fue el primero a entrar en Prusa Oryentala, kijo dizir en el Reich, (es un fakto istoriko ke el primer kapo de gerra a entrar en Almanya fue un djudyo) i ke muryo al kampo de onor a 36 anyos. El padre de Pierre Tchernia se yamava Isaac Tcherniakowsky, nasido en Ukranya komo el jeneral.

Pierre Tchernia fue a la vez i kon muncho talento un ombre de sinema komo de televizyon, kyeto i modesto, amado i respektado de todos. El tambyen, ke dekanse en paz.

bob_dylan5Esta semana no puedo kedarme sin avlarvos de Bob Dylan, ke vyene de obtener el premyo Nobel de literatura, ama antes kyero un poko aboltar sovre Haïm Arlozorov, syendo ke la semana pasada no tomi el tyenpo de dizirvos todo lo ke keriya sovre su muerte misteryoza.

Un gazetero a la vez franses i israelyano, Marius Shattner, eskrivyo en 1991 un livro intitolado Histoire de la droite israélienne: de Jabotinsky à Shamir, ande se topa en pajina 111 un kapitulo intitolado L’affaire Arlozorov. Pude meldar este kapitolo grasyas a google books.

https://books.google.fr/books?id=sBbXt8vUxtUC&pg=PA7&hl=fr&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false

De otra parte, mi amigo Jose Molho me regalo un romanso eskrito en 2010 por Tobie Nathan, intitolado Qui a tué Arlozoroff? (Kyen mato a Arlozorov?) Afillu si es un romanso, kontyene detayes istorikos interesantes.

No es ke despues de tener meldado esto todo, vos vo dizir kyen mato a Arlozorov, porke dainda dinguno lo save, ama vos vo kontar un poko mas sovre este misteryo.

Lo ke savemos por Sima, la mujer de Arlozorov, es komo se paso la matansa. Komo ya vos dishe, eya i su marido estan kaminando sovre la playa de Tel Aviv, no leshos de un semetaryo muzulmano.  Afillu si estamos al 16 de junyo, kijo dizir kaji al solstisyo de enverano, yene la playa es eskura porke la noche ya kayo. En supito dos ombres vestidos a la evropea  se meten delantre Arlozorov i su mujer. Deke vos dishe vestidos a la evropea? Porke en este tyempo los arabos en jeneral son vestidos a la araba, kon kefye. El primer ombre, forsudo, kaminando komo un pato, mete la luz de una lampa de aldikera sovre la kara de Arlozorov i le demanda en un ebreo charpik: ” Kuanto la ora”? Arlozorov bushka su ora en su aldikera, i el otro ombre, mas chiko, de tipo oryental, sale un revolver i le trava en la tripa. Los dos se fuyen korryendo, myentres Sima grita en yiddish: “Un djudyo (a yid) a matado un djudyo! “No, Sima, no”…dize Arlozorov ke dainda no es muerto.

Vyene la djente, ke yeva Arlozorov al oshpital. Meir Dizengoff, mayor de Tel Aviv, korre ver a su amigo al oshpital. “Vites lo ke me izyeron?” le murmulea Arlozorov. “Kyen eran?” demanda Dizengoff. Ama no ay mas Arlozorov bivo. El ombre se muere, tyene solo 34 anyos.

Al empesijo, todos los syonistos del partido Mapaï, i Ben Gurion en primero, son siguros ke son los adversaryos revizyonistos, los Birionim, de la vanda de Jabotinsky, ke son los kulpavles. Dos diyas despues, los pulizes (inglezes) aferran a un amigo serkano de Ahimeir, kapo de los Birionim, un syerto Avraham Stavsky, un ombre del Betar de 27 anyos, forsudo, konosido por ser un ombre violente, ke avla mal en ebreo. Ayego de Polonya solo en marso 1933, kuatro mezes antes. Avla muy mal el ebreo. Tyene una admirasyon totala para su kapo Ahimeir.

La polisiya amostra fotos a Sima, la bivda de Arlozorov: “el es”, dize la bivda. Lo ke ay, es ke Stavsky a sido visto komyendo en un restorante de Yerushalayim dos oras antes de la matansa, i tambyen salyendo de su otel a la demanyana, tambyen en Yerushalayim. La akuzasyon pretende ke la djente ke segiya Arlozorov en sekreto lo akavido, le trusho una araba ke lo tomo de Yerushalayim, lo yevo a la playa de Tel Aviv, i despues de la matansa lo yevo de muevo a Yerushalayim.  Ama no ay en vedra dinguna preva kontra Stavsky a parte el testimonyo de Sima. Kale akodrarse ke eramos de noche, i por esto el testimonyo de Sima no es siguro. Arlozorov el mismo no pensava ke su matador era djudyo.

La polisiya aferra despues a un otro de los Birionim, un syerto Zvi Rosenblatt, 22 anyos. Asigun Sima, el es ke travo, afillu si no korresponde muncho al ombre ke aviya deskrito Sima en primero. El tambyen tyene un alibi: a la ora de la matansa, partisipava a una tadrada del Betar en Kfar Saba, a kinze kilometros de Tel Aviv.

En kuanto a Ahimeir, prezentado komo el kapo de los dos otros, es tambyen aferrado.

Toda la syedra syonista es konvensida ke los revizyonistos son los kulpavles. Jabotinsky, kapo de los revizyonistos, es konvensido, a la kontra, de la inosensya de kualkyer djudyo en jeneral, i de Stavsky en partikolar.

I djustamente, en janvier 1934, la defensa topa dos arabos de Jaffa, Abdul Madjid al Bukhri i Issa al Abras. El primero, aferrado por otra matansa, dize ke el era el ombre a la lampa de aldikera. Asigun el, su amigo Al Abras travo sovre Arlozorov porke keriya violar a su mujer. Salvo ke los detayes dados por Abdul Madjid no koresponden a los ke dyo Sima, i de fakto Abdul Madjid pretende despues ke se akuzo porke detenidos djudyos le aviyan prometido paras para denunsyarse.

En avril 1934, el Tribunal kondena Ahimeir a 18 mezes de prezo, no por insitasyon a la matansa, de esto esta inosentado, ama por insitasyon a la rebuelta kontra los inglezes…Rosenblatt es diskulpado por manko de prevas kontra el. Ama Stavsky, el, es deklarado kulpavle i kondenado a muerte, afillu si grita su inosensya.

Ama kuarenta diyas mas despues, la Korte Suprema de Palestina, kompozada de djuzgos inglezes, deklara ke el solo testimonyo de Sima no es bastante siguro komo preva, i las otras no valen tampoko, de tal manera ke se ve liberado por falta de prevas.

La syedra djudiya kontinua de konsiderar a Stavsky komo un asasino. Su destino va ser de morir 14 anyos mas despues, en 1948, matado en el vapor Altalena por la armada israelyana. Ama esto es otra istorya.

50 anyos mas despues de la muerte de Arlozorov, Menahem Begin, ke se topa al poder en Israel i ke kyere azer la luz sovre la muerte de Arlozorov para ke la inosensya de los revizyonistos, su partido, apareska sigura, ordena una komisyon de enkuesta ke rende  en junyo 1985 un raporto de 202 pajinas. Asigun este raporto, Stavsky i Rosenblatt no tyenen nada de ver kon la muerte de Arlozorov, ama no se puede saver kyen lo mato i deke.

Los funerales de Arlozorov fueron un evenimyento. Entre 70.000 i 100.000 personas vinyeron a sus funerales, lo ke es konsideravle, puede ser la mitad de toda la povlasyon djudiya de Erets Israel en este tyempo.

No tengo mas tyempo para avlarvos de Arlozorov porke agora kale ke vos avle de Bob Dylan, ke vino de resivir el premyo Nobel de literatura. Es la primera vez en la istorya del premyo Nobel de literatura ke va a un autor solo de kantikas.

Kale ke vos atorge ke sin este premyo Nobel, nunka me seriya venido la idea de avlarvos de Bob Dylan, afillu sus orijenes djudiyas, ke el mismo desho atras en 1979 kuando se konvirtyo al kristyanismo (para aboltar al djudaismo en 1983, si entendi byen).

La idea de avlarvos de el no me seriya venido porke tengo de atorgar ke, salido de la kansyon franseza, no konosko muncho a las otras, ke kaji nunka oyi a Bob Dylan, i nunka me interesi a el, a la diferensya de Frank Sinatra o Louis Armstrong por avlar de kantadores amerikanos.

Una vez esto atorgado, me teniya yene de avlarvos de Bob Dylan, porke uvo este anyo unos kuantos premyos Nobel ke no son djudyos, lo ke es un eskandalo. Orozamente ke Bob Dylan, ke tyene por haliz nombre Robert Allen Zimmerman, vyene salvarmos!

De otra parte, no entyendo muy byen los ke, komo Pierre Assouline o  Alain Finkielkraut por egzemplo, kritikan el fakto de dar el premyo a un autor de kantikas. Yo, komo lo dishe, no konosko a sus kantikas, i de toda manera no konosko bastante el ingles para djuzgar de la valor de un eskrito en esta lingua. Ama vos puedo dizir ke, en fransez, un kantador komo Georges Brassens o el Beljikano Jacques Brel fueron syempre konsiderados komo halizes poetas, i si aviyan obtenido un premyo de literatura, kual ke sea, penso ke dinguno en Fransya lo uvyera kritikado. Me parese de mas valuta un kapolavoro uniko i kurto ke syen livros largos i sin savor. Es vedra en literatura, ama es vedra tambyen en muzika o en pintura.

En poeziya, ay un poeta fransez yamado Felix Arvers. Eskrivyo un solo livro de poeziyas, todas olvidadas salvo una ke no tyene titolo. Kuando se avla de esta poeziya se dize “la poeziya de Arvers”. Todos en Fransya konosen esta poeziya. La poeziya entera? No…solo el primer verso: ” Mon âme a son secret, ma vie a son mystère” (mi alma tyene su sekreto, mi vida tyene su misteryo).

En muzika, Tomaso Albinoni es un egzemplo ekstraordinaryo. Eskrivyo 80 operas, 30 kantatas, 30 ovras instrumentales. I kualo de el konose la djente? Un adagio eskrito en 1945 por Remo Giazotto a partir de una sonata de Albinoni…pedrida!

Pachelbel eskrivyo una ovra konsideravle.  Es solo por su kanon ke kedo famozo.

En kuanto al pintor Wermeer, del kual kedan solo 37 ovras en una vida entera (afillu si solo bivyo 43 anyos), es konsiderado komo uno de los mas grandes pintores del mundo.

Esto todo para dizir ke poko i bueno vale mas ke muncho i…karar, afillu si, por siguro, ay los ke, komo Victor Hugo, izyeron a la vez muncho i bueno. Ama no avlamos de estos ultimos. Es ke las kantikas de Dylan son ovras poetikas de valor, de esto no puedo djuzgar yo, ama si lo son, el fakto ke no eskrivyo livros no me parese impedirle un premyo de literatura.

Ay otra razon por la kuala vos teniya tambyen de avlar de Bob Dylan, es porke este ombre de syedra no grito, por lo ke meldi, kon los lovos kontra Israel, ama a la kontra, syempre defendyo este pais. A parte ke se fue tres vezes a kantar en Israel, en 1987, 1991 i 2011,  lo defendyo en un kantika de su album Infidels, de 1983, djusto despues de la gerra del Levanon, kantika ke tyene por titolo “Neighborhood bully”(la terror del vezindaryo). Afillu si meldi ke Dylan pretendyo ke su kantika no konsernava a Israel, oyendola me parese una evidensya ke si.

https://vimeo.com/101836593

Kuando su ijo Jesse tuvo de kumplir minyan, eskojo de azerlo en Yerushalayim, al kotel.

Bob Dylan era serka de los Lubavitch, i se puede ver sovre internet Bob Dylan djugar Hava Nagila a la armonika en un telethon habad, kijo dizir de los Lubavitch.

Meldi ke Bob Dylan es el kinzen djudyo ke obtyene el premyo Nobel de literatura. La seremoniya se va tener el 10 de desyembre en Stockholm, ama veremos si Dylan, ke kedo mudo kuando se ambezo el haber de su premyo, se va ir o no.

Sovre esta interrogasyon vos desho, vos dezeo de muevo hagim ouzmanim le sasson i vos digo: al djueves ke vyene, si kyere el Dyo!

Deja tu Comentario

A fin de garantizar un intercambio de opiniones respetuoso e interesante, DiarioJudio.com se reserva el derecho a eliminar todos aquellos comentarios que puedan ser considerados difamatorios, vejatorios, insultantes, injuriantes o contrarios a las leyes a estas condiciones. Los comentarios no reflejan la opinión de DiarioJudio.com, sino la de los internautas, y son ellos los únicos responsables de las opiniones vertidas. No se admitirán comentarios con contenido racista, sexista, homófobo, discriminatorio por identidad de género o que insulten a las personas por su nacionalidad, sexo, religión, edad o cualquier tipo de discapacidad física o mental.


El tamaño máximo de subida de archivos: 300 MB. Puedes subir: imagen, audio, vídeo, documento, hoja de cálculo, interactivo, texto, archivo, código, otra. Los enlaces a YouTube, Facebook, Twitter y otros servicios insertados en el texto del comentario se incrustarán automáticamente. Suelta el archivo aquí

Artículos Relacionados: