זײ זײַנען אין גאַנצן ניט געװען געראָטן אײנס אינעם צװײטן, סײַדן דאָס, װאָס זײ זײַנען בײדע געװען געלע.
בײַ זלמנען מיט דער לאַנגער װײַסער באָרד איז דער גאַנג שטענדיק אַ פּאַמעלעכער, רײדן רעדט ער שטיל בנעימות, כאָטש פֿון די אױגן קוקט אַרױס אַ קלוגער שמײכל, פֿונעם שמועס — אַ גלײַכװאָרט.
בײַ פֿײַװיש־בערעלען דערלעבט דאָס בערדעלע קײן מאָל ניט אױסװאַקסן מער, װי ער ברױכט עס. דאָס קורצלעך נעזל זעט אױס װי אַ קירפּאַטע. פֿון די אױגן שפּריצט מיט געלעכטער און זײַן גענגעלע הערט מען פֿאַר אַ װערסט, פּונקט װי די עטװאָס הױכלעכע אָפּצאַסן פֿון זײַנע אױסגעפּוצטע שטיװל װאָלטן געװען אײנס מיטן טומלדיקן באַלעבאָס מיט זײערן.
בײדע — אי זלמן, אי פֿײַװיש־בערעלע — זײַנען לײַבלעכע ברידער. פֿון אײן טאַטן, פֿון אײן מאַמען און בײדע זײַנען זײ שוסטער, בני־שוסטער און װױנען אַלע יאָרן אין אײן און דעם זעלבן דאָרף.
צו יעדן פֿון זײ, װער ס׳פֿאַרגײט אין שטוב, װעט ניט אַרױס פֿון דאָרט קײן הונגעריקער. פֿאַר אַ דורכפֿאָרער איז דאָרט גרײט אַ נאַכטלעגער און אַ גוט געמיט סײַ בײַ דעם באַלעבאָס אַלײן, סײַ בײַ דעם גאַנצן הױזגעזינד.
די ברידער זײַנען אַפֿילו גרײט מקנא זײַן אײנער דעם צװײטן אױף אַזאַ געפֿינס.
נאָר דאָס איז גאָרניט.
אױף אַ דאָרפֿס־ייִדן איז עס ניט קײן חידוש.
בײַם מנין האָבן זײ זיך געזען אַלע שבת. און אין מיטן װאָך פֿלעגט פֿײַװיש־בערעלע בײַ יעדער געלעגנהײט זיך אַרײַנכאַפּן צום עלטערן ברודער. אַמאָל פֿעלט אים אױס אַ קלײנער קאַפּול, אַמאָל לױפֿט ער פֿון עפּעס אַ “כאָזאַיִן”, װאָס װױנט פֿון יענער זײַט הרעבליע, איז װי אַזױ פֿאַרלױפֿט מען ניט אין אײן װעגס אַ קוק טאָן, װאָס טוט זיך בײַ זלמנען? אַזױ טאַקע נאָר אױף אײן פֿוס, זיך צוזעצן איז ניט די צײַט. אַ קוק, אַ זאָג עפּעס און אַװעקגעלאָפֿן.
אַ זײַטיקן װאָלט זיך געקאָנט אױסװײַזן, אַז דער גאַנצער כּיװן פֿײַװיש־בערעלעס איז באַשטאַנען אין דרינען, ער זאָל זיך אַ רײץ טאָן מיטן עלטערן ברודער.
אין לעדערנעם פּעקעלע בײַ פֿײַװיש־בערן האָבן גענומען װאַקסן נאָדלען. אַרבעט איז נאָך אַפֿילו דאָ, נאָר ער קאָן ניט אײַנזיצן. ער טוט אַ װאָרף דעם שטיװל מיט פֿאָטיהײעץ, דאָס העמערל פֿליט אָפּ אָן אַ זײַט, ער פֿאַרמאַכט די טיר פֿון דרױסן אױף דער קליאַמקע און טוט אַ לױף דורך דעם זאַמדיקן דאָרף פֿאַרבײַ דעם ברײטן קלױסטער־פּלאַץ. ער כאַפּט אַ שמעק אין דאָרפֿראַט. דאָרט איז איצט כּסדר עמעצער דאָ. פֿון דאָרטן דאַרף מען נאָר איבערשפּאַנען דאָס קלײנע בריקל, איז שױן זלמנס נידעריק גאַניקל מיט דער הױזטיר.
דער װערקשטאַט זלמנס, ניט געקוקט דערױף, װאָס די גאַנצע שטוב איז איצט לײדיק, שטײט זיך אױף זײַן אַלטן אָרט אין קיך אַרום פֿענצטער.
נו, רבֿ, װעט איר עפּעס זאָגן?
פֿײַװיש־בערעלע פֿלעגט אױסשיסן די דאָזיקע עטלעכע װערטער און זיך אונטערגעבן פֿרײלעכקײט. אָבער אױפֿן לײדיקן מאָגן גײט קײן טאַנץ ניט.
זלמן טוט אַ זיפֿץ. און דאָ האָסטו שױן דעם גאַנצן ענטפֿער.
אין אמתן, דאָס לעבן האָט זיך שױן אַזױ שײן געװען אױסגעשטעלט. די עלטערע קינדער זײַנען שױן געקומען צו אַ װעג. די קלענערע האָבן זיך געלערנט, אַ דאַנק גאָט, ניט קײן דחקות, ניט קײן נױט, יעדערס לױט זײַנע כּוחות, לױט זײַנע פֿעיִקײטן.
פֿרעגט זיך, צו װאָס דאַרף דער אײבערשטער אױף זײַן װעלט שפּינען, עקדישן, שלענג, װעלף און נאָך אַזעלכע ניט־גוטע װי המן, אַ פּעטלורע, אַ היטלער, ימח־שמו זאָל ער װערן.
נאָר דערװײַל לאָזט זלמן אױס דאָס האַרץ צום ייִנגערן ברודער. למאַי האָט ער פֿאַרגעסן אין ייִדישקײט, למאַי דאַװנט ער ניט.
מילא די יונגע… זײַנען װאָס זײ זײַנען זיך. נו, אין זײ מישט ער זיך ניט, זײ לײענען ביכלעך, זײ לערנען, זײ װײסן זיך זײערס. אָבער דו! קײן עין־הרע אַ סאָלדאַט אין יאָרן, װאָלט זיך דער גוטער יאָר אַװעקגעכאַפּט, װען דו מעסט אױף זיך אָן דעם טלית און תּפֿילין אַלע גאַנץ פֿרי און מאָליעסט זיך אָפּ?
פֿײַװיש־בערעלען איז, דעם אמת געזאָגט אַ ביסל געװען אומהײמלעך זיך פֿאַרקריגן אין אַזאַ צײַט מיט גאָט. נאָר די תּפֿילין — זײַ אַ בריה און זוך זײ אױף. זײ זײַנען אָדער ערגעץ פֿאַרלײגט, אָדער די װײַב האָט זײ פֿאַרשלעפּט אין מירניצע צוזאַמען מיט די איבעריקע בעבעכעס.
נאָ, מאַך אַ ברכה!
פֿײַװיש־בערעלע האָט אַרױסגענומען פֿון קעשענע אַן אָנגעװאַרעמט גלאָז מיט רױטע יאַגעדעס און פּטור געװאָרן פֿון איבעריקע רײד.
דאָ אין דאָרף איז עס אַ נאָװינע, מ׳דאַרף נאָך זײ גײן אַזש צו די כוטאָרעס.
* * *
בײדע װײַבער און זלמנס עלטערע טאָכטער האָבן איבערגעגעבן אַ צעטעלע, אַז די קרובֿים אין שטעטל לאָזן זײ ניט פֿאָרן צוריק. פֿאַרקערט, גיכער פֿון אַלץ װעט זײ אױסקומען זיך לאָזן אין אײנעם קײן קראַסנע. דאָרטן װעלן זײ מסתּמא פֿאַרפֿאָרן צו די מחותּנים — צו משהס שװער און שװיגער…
און איר זאָלט דאָרט זען װי די צײַט װעט װײַזן, װײַל דאָ זײַנען נאָר פֿון אַסקאָלעס אַלײן אַ סך מענטשן אַװעק פֿון דער װעלט.
פֿײַװיש־בערעלע האָט אָנגעשטעלט אַ פּאָר אױגן אױפֿן עלטערן ברודער און לאַנג, לאַנג ניט אָפּגעלאָזט, פּונקט װי ער װאָלט עפּעס געמאָנט בײַ אים, פּונקט װי ער װאָלט געמײנט צו זאָגן:
דו ביסט דאָך, אַז מ׳װיל זאָגן, אַ ביסל אַ רבֿ… נו, אַדרבא, זאָג…
* * *
די רידניער ייִדן האָבן זיך שױן אַלע צעפֿאָרן. אַפֿילו די פּױערים, די קאָלװירטלער האָבן גענומען קומען אין װאַלד אַרײַן.
ס׳איז אַ סבֿרא, אַז װאַסילקע קרוטש (אַ גנבֿ־שבגנבֿים) איז אַנטלאָפֿן פֿון דער טורמע. ער באַרימט זיך, אַז ער װעט קײנעם ניט טשעפּען, ער מוז נאָר אַרײַנשטעכן אַ מעסער אין האַרצן סערגעיען, דעם פֿאָרזיצער פֿון דאָרפֿסראַט.
אײגנטלעך אין טורמע האָט אים געזעצט ניט סערגײ און ניט קײן אַנדערער דאָ אין דאָרף. מ׳האָט אים געכאַפּט אין סירענעצע מיט אַ געגנבֿעט פֿערד, און אַהער האָט מען אים שױן מער ניט געבראַכט.
הקיצור־ס׳שלעכט.
דו זיצסט בײַם װערקשטאַט און קײנער דאַרף עס איצט ניט. ס׳איז פּונקט װי דו װאָלסט זיך נאָכגעקרימט פֿון זיך אַלײן. פּשוט אַ מענטש װיל אַלײן פֿאַרטומלען דעם קאָפּ מיט עפּעס.
אין די שטילע גאַנצפֿריִען הערט מען װי ס׳הודיען עראָפּלאַנען, אַזױ װי די אײַנגעגעסענע שמעלן און ס׳נודיעט אַזױ בײַם האַרצן, כאָטש טו זיך אַ מעשה אָן.
דאָס דאָרף רוקט זיך אין װאַלד אַרײַן שױן ניט נאָר מיט די קאַסטנס, נאָר אַנדערע אַפֿילו מיט די געזינדער.
אין דאָרפֿסראַט איז געװען אַן אַסיפֿה, און מ׳האָט באַלד נאָך דעם אַװעקגעטריבן די קאָלװירטישע טשערעדע ערגעץ װײַט. מ׳זאָגט, אַז אין טיף ראַסײ.
זיך געדאַרפֿט אפֿשר צוטשעפּען צו די הײַדײעס און אַװעקגײן מיט זײ אין אײנעם.
לאַנגע, זײער לאַנגע טעג.
און דאָס הודיען פֿון די עראָפּלאַנען סמאָקעט אַזױ בײַם האַרצן, אַז אײן גאָט זאָל זיך מרחם זײַן.
ענדלעך איז דאָ נאָענט דורכגעגאַנגען אַ סך חײל. אונדזערע זײַנען דורכגעגאַנגען. ס׳איז געװאָרן אַ ביסל הײמלעכער, גרינגער אױף דער נשמה. אָבער ניט אױף לאַנג. זײ האָבן זיך דאָ ניט אָפּגעשטעלט.
קרוטשיקן, דערצײלט מען, האָט מען װײַטער געפּאַקט און איצט װעט ער שױן מער ניט קומען אַהײם, ניט אין ערגעץ. מ׳האָט מיט אים קײן לאַנגע מחזקות ניט געמאַכט — תּכסיסי־מלחמה!
פֿײַװיש־בערעלע איז װײַטער געקומען צו לױפֿן. זײַנע אַלע רײד זײַנען באַשטאַנען פֿון אײן־און־אײנציק קורצן אָפּגעהאַקטן “נו?”
נו־ע־ע!
פֿון דאַנען גײ איך ניט, — האָט זלמן געענטפֿערט, װי ער װאָלט עמעצן פֿאָרגעװאָרפֿן. — מ׳װאַרפֿט ניט אַװעק קײן שטוב און אַלץ מיט אַנאַנדער.
און דער דײַטש? — האָט פֿײַװיש־בערעלע אַרױסגענומען אײן קלײנינקע טענה, װאָס האָט געװױגן פֿאַר הונדערט גרױסע.
זלמן האָט געשװיגן אַ װײַלע, דערנאָך האָט ער גענומען שטאַמלען.
כ׳װײס?… כ׳מײן… ניע טאַק טשאָרט סטראַשני יאַק יעהאָ מאַליויוט (דער טײַװל איז ניט אַזױ שרעקלעך װי מען מאָלט אים).
“: La historia de un rabino y un soldado durante la Segunda Guerra – http://t.co/ReagZvpriz http://t.co/Q9WuTOtRqo” @jaimeancr
Jejeje, esta si no la pude leer, todavía no completo mi estudio de hebreo!!!