Saludes a todos los oyentes de la emisyon Muestra lingua, la emisyon en djudeo-espanyol fundada por el profesor Haïm-Vidal Sephiha i prezentada agora por vuestro servidor Edmond Cohen, kon Philippe en la kabina.
Vos akodro ke agora las emisyones de Radio J se pueden oir sovre internet. Si el tekniko lo kyere byen, mi emisyon se puede oir sea en direkto, sea kuando se kyere, eya sola, kale klikar en el sityo de Radio J, sovre Emissions, i irse en pajina 5, aya se topa la miya. http://www.radioj.fr/node/145
Tengo oy dos anunsyos de azervos:
Vos akodro ke el proksimo atelyé de konversasyon de Vidas Largas, avyerto a todos, se tendra el martes ke vyene 8 de novyembre, a las dos i medya -kale tener dikat ke la semana pasada vos dishe dos ama va ser en vedra dos i medya – en el Centre Communautaire. Venid munchos!
Para oy me pensi ke aze bastante tyempo ke no vos ize una meldadura del Meam Loez, i topi un teksto de Yakov Huli ke merese de interesarvos; es tipiko de la manera de eskrivir del Meam Loez en jeneral i de Huli en partikolar, ke dando a entender unos pesukim de Bereshit (XIV, 1 a 13) sovre la gerra de Abram kontra reyes ke aferraron a Lot, mos konta una istorya, una maase komo dize Huli, ke komo vos dishe munchas vezes uza pokos byervos turkos ama un alay de byervos ebreos, istorya maase ke asigun el, Huli, da un ambezamyento provechozo para komentar el teksto de Bereshit sovre el kual esta avlando.
Esto dicho, agora empeso mi meldadura del Meam Loez:
Kuando sintyo Avram el dezastre de Lot ke lo kativaron kuatro reyes, presto komando a su djente 318 personas ke teniya, i los akavido ke se armaran byen i se fueran kon el a la bataya. Eyos se ravyaron kon el dizyendo ke no keriyan ponerse en sakana, ke syendo ditos 4 reyes fueron bastante de atemar 5 reyes de Sedom, ke animo tenemos de mizurarnos kon eyos?
El senyor de Avram se ravyo kon eyos dizyendo ke era muncho hekreah (menester) de azer bataya por kidush hashem (sanktifikasyon del Dyo), i los kontento kon buenas armas, i les emprezento munchas djoyas presyozas i munchos dukados; i kon todo esto no tuvyeron gusto de ir kon el. Torno Avram i les disho:
– Si alguno de vozotros tyene korason tyerno ke se espanta de entrar en bataya, ke se kede en su lugar, porke su venida aze danyo muncho, ke un ombre es bastante de afloshar el korason de todos, ke syendo es ombre muy espantado deve de fuirse en medyo de la gerra i kavza ke todos se vayan fuyendo a uno a uno, asigun veresh en la parasha de Shoftim, ke el rejo de todas las peleas ke izyeron Israel fue de este modo, ke estando todos prontos, saliya un pregon dizyendo: “Todo ombre ke se espanta i es blando de korason, ke se torne a su kaza, porke aze danyo al restante, ke komo empesa uno a fuir, se desganan el restante i se les aflosha la fuersa.”
Ve hen al ze adereh (i de esta manera) les fue darshando Abram para ke kovraran animo. I de todos 318 personas ke teniya, los mas se boltaron i unos kuantos fueron kon el, i uno de eyos era Eliezer.
I ansi fue el mesiut (kavzo) de esta bataya. Ke estando Avraham en Hebron i ditos 4 reyes en Sheam, aun ke es kamino de 10 diyas, fue bastante Avram de alkansarlos en un diya porke su maaraha (konstelasyon), ke era mazal Tsedek, estava muy de alto. I kuando empeso a gerrear iva la tsedaka gritando, diziendo: si no ay Abram en el mundo, kyen afirmara la tsedaka? Ke en akel tyempo no aviya ombre ke izyera tsedaka, solamente Avram. I aun ke no se entyenden estas avlas kon daat (intelijensya), ke la tsedaka grite i avle syendo no es koza biva: pero savresh ke en kada mitsva ke aze el ombre se kriya un malah (angel), i syendo avram su tsedaka era muncha, lo mizmo el malah ke se kreo kon la tsedaka ke izo era grande. I vyendolo ke se entrego a gerrear kontra akeya suma grande de djente, empeso el malah a gritar, rogando al Shem Itbarah ke lo eskape a Avram de mano de akeyos enemigos. I tan livyano le fue akel viyaje, ke le paresyo komo uno ke sale de su kaza i se va al kaal, ke no se kansa del todo. I tambyen no tuvo hekreah (menester) de espada ni resto de armas ke son menesterozas para las batayas, solamente tomava un punyado de tyerra kon un poko de saman (paja) i lo arondjava sovre la djente, i akeya tyerra se aziya espadas, i el saman filechas i los iva matando.
(…)
I todas las filechas i espadas ke ivan arojando ditos kuatro reyes sovre Avram se aziyan tyerra.
(…)
Syendo Avram tsadik i hasid, aun ke le aronjavan espadas i filechas, no tuvo ningun peligro, i legabé de el (en kuanto a el) eran estimados komo la tyerra. Lo kual Nimrod i Kedorlaomer, ke eran reshaim (negros i malos), ke kon un poko de tyerra ke les arondjava Avram los mato a todos.
(…)
Topamos maase en tyempo de Rabbenu Moshe Bar Maïmon (Maïmonides) zihrono le haye aolam haba (su memorya para la vida futura), ke era mediko del rey i le teniya muncha amistad, a tanto ke el selo ke le entro a un mediko grande de los dotores ke teniya el rey de resto de ummot (nasyones) era muncho, ke no podiya soportar ke un djidyo sea tan estimado en ojos del rey. I ansi tuvyeron vikuah (diskusyon) grande kon el rey, dizyendo ke les dishera ke byen vido de el ke lo keriya tanto.
– Ke si es ke lo tyenes por savyo grande en la medikeriya, aki esto yo pronto a mizurarme kon el, dehaynu (kijo dizir): Ke yo aré un brevaje i se lo daré a bever delantre de ti, i si es bastante a eskaparse de la muerte, lo tendremos por doktor valiente. I lo mezmo ke aga el algun brevaje i lo beveré yo delantre de ti, i si sabré remedyarme, resiveme por dotor mas grande. I pondremos kuarenta diyas de tyempo, ke si el diya de 40 despues de beverlo vyene delantre de ti bueno i sano, daremos kredito en su sensya.
El meleh ke sintyo estas avlas razonavles, aun ke lo keriya muncho byen a Rabenu Moshe i no tenya korason de meterlo en esta preva, ma no era koza de refuzar en eyo. I mas ke vido ke Rabenu Moshe estava muy kontente de eyo kon su buen grado.
I ansi se eskrivyo todo klaro delantre del rey para ke syerva de avizo ke ansi fue tenay meforash (kondisyon formala) entre los dos dotores ke si es ke muere alguno de eyos de akel brevaje, no tyenen sus yerushim (erederos) ninguna demanda kon el.
Disho Rabenu Moshe a el otro dotor ke el izyera su brevaje asigun saviya, ke el estava pronto a beverlo. Dito dotor izo todo su aparejo kon kuanto modo de sam amavet (tosigo mortal) i kozas venenozas ke ay en el mundo. I Rabenu Moshe izo su aparejo de los brevajes kontraryos ke syerven para deshporchar (desbrochar) kozas danyozas, i les dyo el rejo a sus talmidim (elevos), dizyendo:
– Tal diya me daresh a bever de esto, i la noche de esto.
I les dyo a entender byen asigun deviyan de rejirlo.
I ansi fueron delantre del rey i en prezente de todos bevyo Rabenu Moshe el brevaje ke le dyo el dotor. I tan danyozo era, ke se izo Rabenu Moshe preto i la luenga salida de su boka, seka komo un palo, del fuego ke teniya dentro de su tripa. Presto lo yevaron sus talmidim a su kaza i lo rijeron asigun los ambezo. En korto, fue bastante de deshporchar todo akel veneno, i se alevanto bueno i sano komo si no fuera el.
Entonses tomo Rabenu Moshe un poko de asukar rozado muy fino del propyo ke le aziya para el rey i lo metyo dyentro de un boteziko bien limpyo i puesto dyentro de un kuti i muy byen kuvyerto kon dos tres dimalos (tovajas). I fue a la prizyon i tomo uno de la djente ke estavan prezos en la prizyon del rey porke meresiyan muerte, i le dyo dito kuti ke lo yevara en su mano; i se fueron djuntos al palasyo.
La ora ke lo vyeron venir a Rabenu Moshe tan bueno komo su uzansa, se kedaron maraviyados komo fue bastante de salvarse; ubifrat (indimas) dito doktor su saar (espanto) fue grande. Le disho Rabenu Moshe al rey:
– Syendo yo ya ize mi ovligo, lo mizmo deve este dotor de bever un poko del brevaje ke le daré, ke ansi fue nuestro partido.
Todos dishyeron ke
– Esto no kaliya dicho, i syerto el no refuzara su palavra, asigun tu no refuzastes la suya.
Tomo Rabenu Moshe un dimalo i se tapo byen la nariz i la boka, i le disho al rey ke el izyera lo mizmo i ke se aleshara de su lugar para ke no resivyera el bafo de akel kaldo ke era muy danyozo. I izo ke akel ombre avriera el kuti kon su mano, ke si lo matava el guesmo poko impediya, syendo ya meresiya la muerte.
El dotor ke vido tantas hakanot (prekosyones), su myedo fue demazyado porke entendyo kon su daat (konosimyento) ke de gustarlo teniya de morirse. I ansi, antes de bever todo akel kaldo, arevento (se muryo). Despues de esto, tomo Rabenu Moshe una kucharika de akel kaldo i lo konvido al rey ke lo bevyera. Le disho el rey:
– Parese ke el brevaje ke te dyo akel dotor, aun ke no resivites de el danyo, ma el daat (intelijensya) te se aflako, ke syendo akometes de darme a gustar de tal koza danyoza: syerto ke salites loko!
Respondyo Rabenu Moshe, dizyendo:
– Por tu kavesa ke no ay en esto ninguna koza danyoza, i savete por syerto ke es asukar rozada muy fina del propyo ke komes tu kada diya. Pero syendo dito dotor desmeoyado i nunka tuvo avizo una de mil de la sensya, no le kuadro su daat ke aviya haluka (diskusyon) ke pudyera yo eskapar de su mano, i syendo vido ke no tuve ningun danyo, penso ke yo le tengo de dar una koza muy danyoza syete tantos ke la suya, i el dimyon (la imajinasyon) le izo peulla ( efekto) grande i lo mato.
I tanto patron de avla dulse era Rabenu Moshe ke fue bastante de azerlo komer al rey de akel sharope, i de entonses lo tuvo en reputasyon grande i todos dyeron kredito en su sensya.
Agora digo ke lo mizmo eran Nimrod i resto de los reyes, ke syendo vyeron ke las armas ke arondjavan a Avraham no le aziyan ningun danyo i kuando veian ke el les iva arondjando kon su mano akeya tyerra se les asemejava ke deviya de ser algun polvo muy venenozo, ke de su golor se teniyan de morir, i akel dimyon los mato.
I el taam (la razon) ke todas las armas de Nimrod se aziyan tyerra i kon la tyerra les atemo Avram a todos, lo entenderesh kon lo ke avizimos arriva en el kapitolo pasado, ke los djudyos se asemejavan a la tyerra, i uno de los taamim es ke aprendamos kastigeryo de ser abatidos, ke syendo somos djudyos, no mos konvyene ke tengamos gaava (orguyo), sino ke mos tengamos igualmente komo la tyerra. Ubifrat (indimas) agora baavonot (por muestros pekados) ke estamos en galut (egzilo) ke es djusto ke mos rijamos kon muncha anava (modestiya) de no pomponearmos delantre de las ummot (nasyones). (Venish de oir, keridos oyentes, una fraza eskrita por un Huli ke, kale syempre akodrarselo afillu si en vezes parese un poko yuch, mos dyo a entender en su akdama ke dechido de eskrivir en espanyol i no en ebreo para ser siguro de ser entendido de todos…Syerro la paranteza) .
I ansi topamos ke dize el Shem Itbarah a la umma israelit (nasyon djudiya): “Lo ke kovdisyé en vozotros es por enkuanto ke tenesh buena manya, ke afilu kuando tenesh grandeza, vos tenesh por chikos, dehaynu (kijo dizir): Avraham, aun ke le di muncha gedula (grandeza), disho delantre de mi: ve anohi afar vaefer (y yo polvo y ceniza, Bereshit, XVIII, 27). Moshe veAaron dishyeron: ve anahnu ma? (nosotros, que?) Kyere dizir: nozotros no somos nada. David hameleh (el rey) disho: ve anohi tolaat velo ish (Y yo gusano i no varon, Tehilim XXII, 7). Lo kual los goyim no son ansi, i la reaya (preva) es ke por darle gedula a Nimrod de azerlo meleh (rey) en el dor hapelaga (la jenerasyon de la dispersyon, de la Torre de Bavel), akometyo a dizir: hava nivne lanu ir (dad, fraguemos a nos ciudad, Bereshit XI, 4), ke kon su konsejo se izo akel kastilyo. Paro se deskaro dizyendo: mi Adonay asher eshma bekolo? (quien Adonay que oya en su boz? Shemot V, 2). Sanherib disho: Mi bekol elohe haaratsot… (quien en todos dioses de la tierra…Reyes II, XVIII, 35). Nebukadnetsar disho: eele albamote av (subiré sobre alturas de nuve, Yeshayau XIV, 14) Hiram, meleh Sur, disho: moshav eloim yashavti (en asiento del Dio estuve, Yehezkel XXVIII, 2), ke izo syete syelos de kovre i se asento en riva de todos i se teniya por eloa, asigun avizaremos su kuento de largo en la kopya de Yehezkel, kapitulo 28.
I por esto, syendo Avraham anav (modesto), ke disho: ve anohi avar vaefer (y yo polvo i ceniza), su zehut (merito) kavzo ke kon un poko de tyerra mato a todos. I syendo Nimrod baal gaava (arrogante) sus armas se izyeron tyerra i se aranko del olam. I lo ke dize el pasuk: Vayehi bime Amrafel (Y fue en dias de Amrafel, Bereshit XIV, 1), aun ke nozotros dizimos ke su nombre Nimrod, savresh ke se yamo Amrafel por en kuanto le disho a Avram: “Echate al fuego”. I despues de alkansar tanta grandeza, su fin fue matado, i por esto dize vayehi bime, ke todo lugar ke dize ditos byervos es avizo ke uvo un dezastre grande fuera de lo ke esta klaro en el pasuk, i es lo ke kontemos. I disho el Shem Itbarah : Yo kyero byen muncho a los gerim (imigrante), i este rasha (negro malo) vyene a matar a Avraham, ke es padre de los gerim. Uay de el, ke su fin es de ser muerto!
Ansina s’eskapa mi meldadura. Al djueves ke vyene, si kyere el Dyo!
Artículos Relacionados: