אַ טאַטע הייבט אויף זײַן קינד נענטער צום באַשיידענעם ברוינלעכן־גרויען שטיק באַזאַלט — אַ האַרטער וווּלקאַנישער מין שטיין, גוט צוגעפּאַסט פֿאַר דענקמעלער — און טײַטלט מיטן פֿינגער, אָנווײַזנדיק אויף עטלעכע אויסגעקריצטע צייכנס, וואָס מע האָט ספּעציעל באַפֿאַרבט אין ווײַס, כּדי יעדער זאָל זיי באַמערקן. דער טאַטע דערקלערט דעם זון, אַז אויף דער אוראַלטער סטעלע שטייט געשריבן מיט די העברעיִשע אותיות „דוד המלך‟, און הייבט אָן האַלב־שעפּטשענדיק זינגען די באַקאַנטע שורה פֿונעם קידוש־לבֿנה, „דוד מלך ישׂראל חי וקיים‟, אויך באַקאַנט ווי אַ פּאָפּולער לידל.
דעם 4טן יאַנואַר — דער לעצטער טאָג, ווען די אויסשטעלונג איז נאָך געבליבן אָפֿן — האָט די סטעלע נאָך אַלץ צוגעצויגן אַ באַזונדערן אויפֿמערק פֿון די מוזיי־באַזוכער, אַרײַנגערעכנט גאַנצע ייִדישע משפּחות מיט קינדער. ווי היסטאָרישע וויכטיקייט פֿונעם עקספּאָנאַט, אַנטדעקט אין 1993־1994 בעת די אויסגראָבונגען אין תּל־דן, אַ היסטאָריש אָרט לעבן קרית־שמונה, בײַ דער גרענעץ פֿון לבֿנון, באַשטייט אין דעם, וואָס אויפֿן שטיינערנעם דענקמאָל ווערט דערמאָנט אַ פֿראַזע, וואָס מע קאָן אָפּטײַטשן ווי דוד־המלכס נאָמען. מע איז זיך משער, אַז אויפֿן דאָזיקן אָרט איז אַמאָל געשטאַנען די שטאָט, וואָס אין תּנ״ך ווערט אָנגערופֿן דן, לשם אָדער ליש. אַחוץ דעם עדות פֿון תּנ״כישן טעקסט, בלײַבט דוד־המלך נאָך אַלץ אַ מיסטעריעזע פֿיגור.
צו פֿאָטאָגראַפֿירן די ספּעציעלע אויסשטעלונג איז געווען פֿאַרווערט. די אויפֿזעער אין די אַנדערע זאַלן האָבן אָבער נישט נאָכגעשפּירט צו שטרענג. צוליב דעם באַזונדערן אינטערעס צו דער סטעלע האָט מען געשטעלט אַרום איר צוויי וואַכזאַמע באַאַמטע, וועלכע האָבן געהאַלטן אין איין וואָרענען, אַז מע טאָר נישט מאַכן קיין פֿאָטאָגראַפֿיעס.
אין דער אמתן, האָט דער דאָזיקער ייִדישער באַזוכער נישט אינגאַנצן געשילדערט זײַן קינד די באַרימטע סטעלע פֿון תּל־דן, וועלכע מע האָט געוויזן די ניו־יאָרקער אויף אַ ספּעציעלער אויסשטעלונג אינעם „מעטראָפּאָליטאַנער מוזיי‟. די מוזיי־אַדמינסטראַציע גופֿא האָט באַגלייט די סטעלע מיט אַ אומפּינקטלעך צעטל, אַז דאָס איז דער איינציקער זכר פֿון דוד־המלך, מחוץ דעם תּנ״ך.
אַן אַנדער באַרימטע באַזאַלט־סטעלע, גרעסערע און שענערע אויפֿגעשטעלט דורכן מואבֿישן מלך מישע אינעם זעלבן פּעריאָד, מיט אַן ערך 2,850 יאָר צוריק, לאָזט זיך אויך אָפּגעטײַטשט צו ווערן ווי אַ דערמאָנונג פֿון דוד־המלך. דער דאָזיקער מאַיעסטעטישער מאָנומענט איז אַנטדעקט געוואָרן מיט 150 יאָר צוריק אין יאָרדאַניע. ס׳איז כּדאַי צו באַמערקן, אַז דוד־המלך ווערט אין ביידע דאָקומענטן נישט דערמאָנט ווי אַ קאָנקרעטע פּערזענלעכקייט. צוליב דעם, לייגן אַ טייל היסטאָריקער פֿאָר אַלטערנאַטיווע אינטערפּרעטאַציעס. בפּשטות, איז אָבער דער באַדײַט פֿון דער פֿראַזע „בית־דוד‟ גאַנץ קלאָר.
די אותיות אויפֿן דענקמאָל זענען נישט הײַנטצײַטיקע ייִדישע, נאָר ענלעך צו פֿיניקישע, און דער טעקסט איז אָנגעשריבן אויף אַראַמיש. דער מחבר איז געווען, מסתּמא, דער אַראַמישער מלך חזאל, דערמאָנט אינעם ערשטן טייל פֿונעם תּנ״כישן ספֿר־מלכים. אויף דער סטעלע באַרימט ער זיך, אַז ער האָט מיט אַ גרויסן נצחון דערהרגעט 70 מלכים, אַרײַנגערעכנט דעם „מלך ישׂראל‟ און „..ך בית דוד‟. ווי עס געווען דער שטייגער אין יענער תּקופֿה, זענען צווישן די ווערטער נישטאָ קיין בלויזן; דערצו, איז דער שטיין צעבראָכן און היפּש צעשעדיקט. מע קאָן זיך אָבער משער זײַן, אַז די רייד גייט וועגן יהורם בן אַחאָבֿ און זײַן פּלימעניק, אַחזיה בן יהורם פֿונעם קאָנקורירנדיקן מלכות־יהודה.
Artículos Relacionados: